Dillerden düşmeyen bir sözümüz vardır. Çanakkale geçilmez !! özellikle her 18 martta bu sözü daha bir gür söyleriz. Aslında bu söz bir yere kadar doğrudur çünkü boğazın üstünden geçilmedi peki ya altından ….
Eylül 1914 tarihinde İngiliz donanma komutanlığı Çanakkale Boğaz ablukasını Fransız donanmasından devaraldı.Bu tarihte 3 Fransız (Joule,Saphir,Marioette) 3 İngiliz (B-9,B-10,B-11) denizaltlarından oluşan kuvvet Midilli adasında sigri limanında toplanmıştı.
aİlk deneme 13 eylül 1914 tarihinde yüzbaşı N. D. Harlbrook komutasındaki b11 botu ile yapıldı.boğazı geçen gemi Sarısığlar mevkiinde demirli olan Mesudiye zırhlımızı batırdı. Bu başarı boğazın deniz altından geçilebileceğini bu şekilde Osmanlı donanmaısına ve nakliyatına zarar verilebileceğini kanıtladı. Bu zaferle Amiral Carden daha fazla denizaltı istedi ve getirdi.
Bu tarihten itibaren müttefik denizaltı gücü 27 kez boğazı geçti. … tarihine kadar boğazın altından marmaraya geçti. Bu tarihten itibaren çok sayıda sivil ve askeri batırmayı başardılar. Özellikle e 11 denizaltısı savaşın en başarılı denizaltısıdır ve viktorya kros nişanına sahiptir. müttefik denizaltı gücünün önemli sivil ve askeri başarıları sırayla aşağıda sıralanmıştır.
-e14 30.04.1915’te mürefte açıklarında Nur-ül Bahir gambotunu torpilledi. 4 subay 32 er şehit ve gemi battı.
- e11 23 mayıs 1915’te Bakırköy açıklarında barut fabrikalarını korumakla görevli Peleng-i Derya adlı eski bir gambotu torpilledi batırdı.
-e11 25 mayıs 1915’te Tarabya açıklarında demirli olan Yavuz’u torpillemeye çalıştıysa akıntıdan dolayı vazgeçti.
-e11 8 haziran 1915’te Nara açıklarında demirli gemileri korumakla görevli 3509 gros tonluk Ceyhan gemisini torpilledi gemi battı.
-e11 6 ağustos 1915 ‘te Peyk-i Şevket kruvazörüne saldırdı. Ağır hasarlı Selimpaşa (bigados)-celaliye Arasındaki güvercinlikte baştan kara edildi ve sevis dışı kaldı. Ekipmanları sökülerek diğer gemilere sevk edildi.
-e11 8 ağustos 1915te Gelibolu - Doğanarslan arasında Barbaros zırhlısına saldırdı. Gemi tüm çabalara rağmen batmaktan kurtulamadı. 23 subay 237 er şehit oldu. 51 subay 347 er çevredeki gemilerce kurtarıldı. Mühimmatla dolu olan gemiyle birlikte 9600 bomba, 4836 sahra mermisi, 1791 dağ topu mermisi, 400 adet 105 mm’lik öbüs mermisi kayıp edildi.
-e11 3 aralık 1915’te Yerhisar destroyerine saldırdı ve batırdı.23 er, 5 subay, 1 sağlık memuru şehit oldu (Yalova açıklarında).
Müttefik denizaltı gücü askeri başarılarının yanında bir çok nakliye gemisine saldırmış ve başarılı olmuştur. Bu başarılarından bazıları aşağıda sıralanmıştır:
-e11 24 mayıs 1915’te 474 grostonluk 1879 yapımı Nagra Tekirdağ’ın batısında durduruldu. 150 mm’lik namlu ayaklığı , 250 adet mermi , 350 adet fitil ve sahar topu mermisi bulunuyordu. Gemide ki yolcular denizaltına alınarak gemi patlayıcılarla batırıldı.
-e11 25 mayısta Galata Rıhtımındaki hınca hnc askerle doldurulmuş olan gemilere limanın içine kadar girerek 2 torpido attı. Attığı torpidolardan bir tanesi Tophane Rıhtımına diğeri 3350 tolnluk İstanbul vapurunun bordasındaki mavnaya çarptı. Nakliyelere bir şey olmadı.
- e11 28 mayıs 1915’te 474 grostonluk Bandırma yük gemisine İzmit Körfezi yakınlarında torpilledi. 250 can kaybı yaşandı. 7000 sahra mermisi kaybedildi.Gemi savaş boyunca kaybedilen en büyük sivil kayıptır.
-e11 29 mayısta Bandırma Rıhtımındaki 3431 grostonluk arpa, sabun vs. yüklü Madeline Rickmers gemisine torpido attı. Gemi romorkörler sayesinde karaya oturtularak kurtarıldı
-e11 13 ağustosta 330 grostonluk Kios nakliye gemisini torpilleyerek batırdı. Aynı gün Halep gemisini torpilleyerek batırdı(3662grostonluk).
-e12 16 eylül 1915 ‘te 3125 grostonluk Avusturya gemisi Bitinyayı torpilleyerek batırdı.
-e12 20 eylül ‘de 438 grostonluk Kesendire yük gemisini top atışlarıyla batırdı.
-h1 20 ekim 1915’te 1154 grostonluk Plevne , 282 grostonluk Gelibolu , 506 grostonluk Hanefiye’yi Şarköy önlerinde yakaladı. Plevne ve hanefiyeyi batırdı. Geliboluyu batıramadı.
-e11 15 kasımda Akbaş’ta 3891 grostonluk Avusturya gemisi Arimetayı torpilleyerek batırdı. Aynı gün Çardakta 774 grostonluk Despina yük gemisi torpilleyerek batırdı.
-e11 4 aralıkta 2995vgrostonluk Bosporus vapurunu bandırmaya giderken torpilleyerek batırdı.
-e11 6 aralıkta Erdek2te Eser-i Merhamet 230 grostonluk Eser-i Merhamet vapurunu top atışlarıyla bitirdi.
Denizaltılar gerek askeri gerek sivil gemilerine verdikleri zararlarının yerlerine dikkat edilirse Marmara denizi müttefik denizlatıları için bir iç deniz , hatta müttefik denizaltılarının gölü halindeydi. Tekirdağ , bandırma karabiga İzmit körfezinin içlerine kadar girilmiş istanbuldaki gemilerimize dahi saldırması, onların ne kadar rahat haraket edebildeklerinin göstergesidir.
Peki bu başarının nedenleri nelerdir? Eğer bunu araştıracak olursak aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz
1- coğrafi açıdan
a) Marmara adası ile sahil arası hem bekleme hem de karakol mevki olarak çok uygun coğrafyaya sahiptir.
b) Denizaltıların saklanmasına müsait çok sayıda koy mevcuttu, sahillerdeki köylerin azlığı bu koylarda saklanma olanığını arttırıyordu.
c) Deniz derinliğinin sahile yakın mesafeden artması ani bir saldırıda kolayca kaçmaya olanak tanıyordu.
d) özellikle başarılı oldukları yaz aylarında gece süresinin kısa ve görüşün açık olması
e) batı Marmara da harekat alanının dar olması
2- askeri açıdan
a) Osmanlı karakol gemilerinin süratleri az teknik yetenekleri yetersizdi
b) Gemi mürattabatı denizaltılara karşı ciddi bir eğitim ve tadbikattan geçmemiş, yeterli tecrübeye sahip değillerdi.
c) Teknolojik açıdan henüz sonar ve su altı bombaları icat edilemdği için denizaltılara karşı yapılan savaş ya denizaltında tutmaya çalısarak su üzerine çıktığı takdirde güverte toplarıyla veya kıyı bataryalarıyla saldırmaya dayanıyordu. Torpilleme yöntemi ve geminin koç boynuzu şeklinde direk çarparak mücadelesi
Denizaltı savaşı Osmanlı imparatorluğu açısından önemli bir yere sahiptir. Savaş boyunca cepheye sürekli asker, cephane ve malzeme nakliyatı gerekliydi. Bu amaçla kullanılabilecek üç yol mevcuttu. Bunlar;
1) İstanbul-çanakkale deniz yolu
2) Uzun köprüye kadar tren ve buradan Keşan yolu üzerinden bolayır ve geliboluya giden yol
3) Karadan boğazın Anadolu yakasına oradanda Rumeli yakasına aktarma yolu
Deniz yolu ile yapılacak nakliyat hem intikal süresi açısından hem de taşınacak malzemenin çokluğu açısından daha uygun olmaktaydı. İstanbul-çanakkale deniz yolu üzerinden daha çok birlikler, cephane, hasta ve yaralı taşınacaktı. Erzak, tahıl. Canlı hayvanlar ise Anadolu da karabiga,bandırma ve mudanyaya getirilerek buradan deniz yolu ile çanakkalye sevk ediliyordu. Bu çeşit nakliyat için levazımat-ı umumiye dairesi tarafından kendi sorumluluğu altında ayrı olarak idare edilmekteydi. (Şirket-i Hayriye)
İstanbul-uzunköprü üzerinden gelibolu’ya kara yolu ile yapılacak sevkiyat yol durumu açısından değerlendirildiği zaman İstanbul-uzunköprü arası tren yolu 130 km , buradan da Keşan-gelibolu 140 km şose yoldu. Hayvan gücüyle aşılan bu yol mevsim şartlarının etkisiyle bozulmakta, ilerlemekte zorlanıyordu. Ayrıca yol kısmende olsa kıyıya paralel takip ettiğinden saros ve marmarada ki düşman gemilerinin top atışlarına maruz kalıyordu.
Son olarak balıkesir’e gelen çeşitli yollarla gönen-bandırma-biga-çardak-lapseki-burgaz kıyısını izleyen bir yol vardı. Ancak son dercede bozuk olan bu yolun tamirine başlandıysada savaşın sonuna yetiştirilememiştir.
Tüm bunlar dikkate alındığında İstanbul-çanakkale nakliyatı büyük önem taşımıştır. Gerekse de taşınan malzemenin çokluğu çeşidi ve diğer etkenler dikkate alındığında istenbul-çanakkale deniz nakliyatı ön plana çıkmış, savaşın kaderinde kritik rol oynamıştır.
Osmanlının aldığı önlemler yer nbakımında ikiye ayrılır
1) Çanakkale boğazında alınan önlemler
2) Marmara denizinden alınan önlemler
Çanakkale boğazında alınan önlemleri ise 4 ana madde de sıralayabiliriz ancak.
İlk olarak kasım 1914 sonlarında ve özellikle 13 aralık 1914’te Mesudiye muharebe gemisinin sarı sığılar koyunda batırılmasıyla denizaltı tehlikesi kendini gösterince o andan itibaren karşı tedbirler alınmaya başlandı.
Önce Baltık mesudiyenin personelinden kurulan 120 kişi ile boğazın her iki yakasında gözetleme postaları, gambot ve mayın gemileri ve topla donatılmış diğer araçlarla boğaz bölgesinde bir denizaltı karakol hizmeti kuruldu. Bunlar ancak zamanın teknolojisi gereği denizaltı periskopu görüldüğünde veya denizaltıya su üstünde rastladıkları takdirde toplarını kullandılar ve onu periskopunun altında tutmaya çalıştılar. Denizaltının varlığını su altında tespite yarayan su altı dineleme aletlerinden pek basit olan bir tanesi çimenlikte bulunmaktaydı ancak savaş boyunca pek faydalanılamadı.
Denizaltılara karşı alınan bir tedbir mayın engelleridir. Bu engeller başlangıçta su üstü gemilerine göre ayarlanmış olan mayınlar ibaretti. Denizaltılar derine inmek suretiyle bu mayınlardan kaçamayı başardılar. Nitekim Mesudiye muharebe gemisini batıran b 11 deniz altısı bu tarz hareketle 5 mayın hattından geçerek hedefine ulaşmıştır. Ancak bir tek Fransız denizaltısı joule bu mayınlardan birine çarparak batmıştır. Eldeki mayın miktarının artmasıyla kademeli olarak 2.5, 4.5,8,30 ve m derinliklere mayınlar konuldu.
Bu tedbirlerin sonuncusu ve en önemlisi boğazı bir denizaltı ağıyla kapatmak oldu. İlk olarak 5-7 şubat 1915’te birinci mayın hattının önüne balık ağı derecesinde hafif üç ağ konmak suretiyle başlanmış sonradan bunların amacı sağlayamadığı anlaşılarak kaldırılmıştır. Bunu takiben haziran 1915’te nara geçidine bir ağ engelinin kurulmasına karar verildi. Genişliği 2000 metreyi bulan bu geçidin derinliği 100 metreydi. Bundan başka akıntının kuvveti kuzey rüzgarı ile 4-5 metrelik bir hızı yükselmesi Bigalı nara arasına konulacak ağın sağlam olmasını gerektiyordu. 20 haziranda çalışmalara başlandı. Hemen her gün düşmanın hava akımlarına ve endirek atışlarına rağmen 28 temmuz 1915’te tamamlandı. Av Bigalıdan 450 m mesafedeki derinliği 50 kulaç (90 m ) ve en az deriniği 3 kulaç (5.5 m ) idi.
Kullanılan malzemeler;
Başalangıçta 35-40 m’ye kadar inen ağ sonradan 70 m’ye kadar derinleşti müttefik deniz altılar ağın altından veya ağı yırtarak geçmeyi başardılar.
27 eylül 1915 te ağın işlerliğini arttırmak ve korunmasını sağlamak amacıyla bir maniya komutanlığı kuruldu.bunun emrinde bir deniz müfrezesi,Bigalı bataryası,nara bataryası,nara kulesinde bir adet 70 mm lik bir top,900 mm lik bir ışıldak,32 nolu romörkör ve 20 nolu motor gambot bulunmaktaydı.ağ başındaki nöbetçi gemiler bir denizaltı tespiti halinde suya sarkıtılmak suretiyle üzerinde patlatılacak tahrip kalıplarıyla donatılmışlardı.ayrıca ekim 1915 te nara ağının güney tarafına Rumeli yakasından başlamak üzere ikinci bir ağ kondu.
8 aralık 1915 te ağı tahrip amacıyla 400 m yüksekten paraşütlü 5 yüzer bombadan bir kaçı ağlara takıldıysada başarılı olamadı.
Boğazda alınan önlemlere ek olarak akbaş limanı ve istanbuldaki galata rıhtımı gibi önemli nakliyat limanlarına birer ağ konularak deniz altı saldırıları önlenmeye çalışılmıştır.ayrıca yükünü boşaltmakta olan gemilerin bordolarına sac levhalarına asılmış ,mavnalar yanştırmak suretiyle torpido saldırılarına karşı önlem alınmıştır(eylül 1915).bu savunma şeklinin yararına en büyük örnek ekim 1915 te Burgaz da yükünü boşaltmakta olan Avusturya vapuru bithynie 3 torpidodan 2 si sac levhalara biri vapura isabet ettiği halde batmamıştır.
Marmara denizinde alınan önlemleri 3 başlık altında sıralayabiliriz ;
1) Taşıt gemilerinin emniyete alınması
2) Bir karakol hizmeti ve kıyılarda gözetleme istasyonları kurulması
3) Deniz altılarla mücadele için deniz uçaklarının kullanılması ve yine bu amaç için bombacı gurupların teşkil edilmesi.
Taşıt gemilerinin emniyete alınması 3 yol ile uygulanmıştır;
Karadenizdeki görev durumlarına göre sayıları değişmek kaydıyla , taşıt gemilerine savaş gemileri eşlik ederek konvoy sistemi uygulandı.teknoloji gereği ancak zikzak çizme oluyla saldıraya olanak vermeme veya su üstü savaşa zorlama yöntemiyle korundu.
Çanakkaledeki başlıca boşaltım limanı akbaş limanıydı.buradaki boşaltım sırasında denizaltı saldırıları ve balon gözetlemesiyle endirekt atışlar vasıtasıyla zarara uğruyordu.daha az kayıp vermek ve bu kaybı telafi etmek için büyük nakliye gemileri yerine römorkörler yada ağında mavnalar ve şirket-i Hayriye ve haliç vapurları kullanıldı.az su çeken bu tekneler torpido saldırılarından kurtulacakları gibi battıkları taktirde kayıp fazla olmayacaktı.
Marmarada bütün fenerler söndürülmüş , şehirlerde karartma uygulanarak denizlaıların seyir imkanları zorlaştırılmıştır.
Marmara adalarında konuşalanmış gambot, torpido bot , yardımcı harp gemileriyle , el konumuş gümrük muhafaza gemileri ile karakol hizmeti kurulmuş konvoylara eşlik edilmiştir.
Taşıt gemilerine karakol hizmetine ek olarak çeşitli kıyılarda gözetleme istasyonları kurulmuştur. Marmara denizinde özellikle deniz tarafiğini kontrol altında tutabilen bir mevkide bulnan kapıdağ yarımadası ile maramara adalarında esaslı tedbirler alındı. Çünkü buralar yukarıda belirtildiği üzere karakol gemilerinin dayanağı ve taşıt gemilerinin gerektiğinde sığındığı bölgeleredi.
Maramara adasındaki ilk gözetleme yeri nisan 1915 sonuna doğru kalimi köyündeki korda tepesinde kuruldu. Bu gözetleme yerini aşağıdakiler takip etti.
1) Marmara adasında ki panaiye kilisesi burnu
2) Maramara adasındaki palatya limanın batısındaki tepe
3) Eğinlik adası
4) Hayırsız ada
Muharebeler telli telgrafla yapıldı. Kapıdağ yarımadasındaki adalar araqsındaki ve hükümet daireleri arasındaki iletişim telefonla yapıldı.
Yapılan gözetlemelere ait raporlar başlangıçta yalnız genel karargaha , bahriye nezaretine ve donanma komutanlığına verilirken sonradan kıyı müfetişliği , Çanakkale deniz komutanlığı, akbaş menzil komutanlığı gibi sayıları 11 i bulan yerlere gönderilmeye başlandı. Muhabere araçlarının azlığı nedeniyle bazı raporların öneminin kalmadığı anlaşıldı..
Denizlatıların limanlara saldırmaları üzerine çeşitli sayıda mantelli topların sahi savunmasına kullanılarak savunma arttırılmaya çalışılmıştır. (s44)
Marmarada ‘ki mücadelede deniz uçakları da görev aldı. Temmuz 1915’te almanya’dan gelen 3 deniz uçağının katılımıyla , Yeşilköy ve tekirdağ’da birer deniz uçak istasyonu kuruldu. Teknoloji gereği uçakların keşfi su üstünde ya da elverişli şartlarda dalmış olmaları halinde gerçekleşiyordu. Taaruz silahları ise makinalı tüfek ve küçük bombalardan ibaretti. Ağustos- aralık 1915 arasında marmaranın çeşitli yerlerinde taaruz edildiysede onları dalmaya zorlamak ve baskı altında tutmaktan başka bir sonuç elde edilemedi.
(BOMBACI GRUPLAR? S44)
Osmanlı kuvvetleri tarafından alınan önlemler yapılan çeşitli saldırılar ve önlemler savaş boyunca müttefik denizaltı gücünün varlığı yok etmeye , veya saldırılarının durdurmaya yetmesede sınırlı sayıda da olsa başarı getirmiştir. Bu başarılar kronolojik olarak aşağıda sıralanmıştır.
· 28 ocak 1915 tarihinde Fransız denizaltısı saphire boğaza girmiştir. Çeşitli nedenlerden ötürü köse burnu kalesinin 200m açığında su üstüne çıkmış, bölgede bulunan nusrat mayın gemisi ve isa reis gambotu tarafından ateş altına alınmış, 14 er dışında kurtulan olmamıştır.
· 17 nisan 1915’te İngiliz e 15 denizaltısı boğazı geçişi sırasında bilinmeyen bir nedenden ötürü kulesi su üstüne çıkmış bunun üzerine sahil bataryalarımız tarafından ateş altına alınmıştır.kulesi ve akümülatör bataryaları zarar gören gemi idare edilemeyince Dardanos sahilinde karaya oturur. Bu gemi Osmanlı kuvvetlerinin eline geçen ilk gemidir. Romorkörler tarafından kurtarılmaya çaşılsada önce 18 nisan da b6 denizltısı tarafından torpillenir ama başarılı olamaz. Arkasından majestic ve triump istimbotları tarafından saldırıya uğrar. Gemi kurtarılamaz.
· 30 nisan 1915’te müttefiklerin marmaraya ilk geçen denizaltısı olan ae2 denizaltısı onu arayan Sultanhisar torpido botu tarafından uzun bir mücadele sonunda 4 derece 33 dakika enlem , 27 derece 10 dakika boylamda, 32 kişilik personeli esir alındıktan sonra batırılır.
· 26 temmuz 1915’te Fransız marioette denizaltısı boğazı geçme girişiminde bulunduysa da savunma ağlarına takılarak kıyı bataryalarımız tarafından batırılmıştır.
· ??? denizaltısı mayıs 1915’te 11. mayın hattına çarparak batırılmıştır.
· 30 temmuz 1915’te Fransız torquise kıyı topçusunun ateşi ile esir alınmış(nerde olduğu yazmıyor) müstecip onbaşı ismi verilmiştir. Savaş boyunca herhangi bir görevde kullanılmasada son dönem de osmanlnın ilk denizaltısıdır. Gemide imha edilmeden ele geçirilen seyir defteri sayesinde birkaç gün sonra e20 denizaltısıile buluşacağı mevki öğrenilmiş ub 14 tarafından batırılmıştır.
· 5 kasım 1915 ‘te daha önce planlanan torquise denizaltısı ile buluşma yerine gitmiş torquise sandığı ub14 tarafından torpillenerek batırıldı.
· 4 eylül 1915 ‘te e7 35 metre derinde nara ağının 13 ve 14 numaralı şamandıraları arasındaki bölümüne takıldı. Ub14 denizlaltısı tarafından sualtı patlayıcıları bırakılan denizaltı su üzerine çıkarak personeli teslim oldu.geminin karinası delinerek batırıldı.
· 28 ocak 1918’de 27 nian 1915’ten bu yana görev yapan e14 denizaltısı battı(neden?)
Savaşın sonuçları
Saonuç olarak sekizbuçuk ay süren Çanakkale kara savaşları Osmanlı deniz kuvvetleri , Karadeniz cephesindeki savaşı ile Çanakkale’de ki görevlerine ek olarak , İstanbul- Çanakkale deniz nakliyatını devam ettirmek gibi hayati bir öneme sahip bir görevi de başarmıştır. Aksi takdirde bu nakliyat tren hattına ve bundan sonra bozuk kara yollarına dayanacak, eldeki araçlarında azlığı buna katılınca , durum Çanakkale savunması için kritik bir hal alacaktı.
Çanakkale savaşları boyunca Osmanlı deniz kuvvetlerinin kaybı toplam 21000 ton tutan 8gemi , Osmanlı ticaret filosunun kaybı 38000 ton buharlı gemi 200 den fazla yelkenli ve kayık olmuştur. Buna karşılık müttefik deniz kuvvetleri 5’i İngiliz 3’ Fransız bahriyesine ait toplam 5018 ton sekiz denizaltı kaybetmiş ve 1 fransız denizaltısı (390 ton) esir alınmıştır.
Osmanlı ticaret filosu nakliyatın devam ettirilmesinde sıkı bir işbirliği yapmış ve bu uğurda kurbanlar vermiştir ve sonuç üzerinde etkili olmuştur .
Son olarak Osmanlı topraklarında ub3, ub7, ub14, ub42, ub44, ub45, ub46, u21 denizaltısı savaşboyunca kalmış ve savaşmıştır.özellikle oblt s. Hugo von heimburg komutasındaki ub14 denizlatısı çeşitli tarihlerde e7 ve e20 denizaltılarını batırarak büyük bir hizmette bulunmuştur. bnb otto hersing komutasındaki u21 denizaltısı 25 mayıs 1915 günü kabatepe açıklarında karadaki birlikleri destekleyen triump gemisini batırmış aynı gün seddülbahir önlerindeki majestic zırhlısını torpilleyerek karaya oturtmuştur.bu başarısı müttefiklerin büyük gemilerini bombarıman bölgeisnden çekmelerine neden olmuştur. Ayrıcau21 fransız kartaca cephane gemisini torpilleyerek batırmıştır
ERSAN ABACI
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder